Ερμής (πλανήτης)

Ερμής  

Ψηφιακά επεξεργασμένη φωτογραφία του Ερμή που λήφθηκε από το διαστημικό σύστημα MESSENGER.
Ονομασία
Άλλες ονόμασίες	Απόλλων, από τους αρχαίους Έλληνες όταν παρατηρούσαν τον Ερμή κατά την ανατολή του ηλίου τον έλεγαν Απόλλων, όταν τον παρατηρούσαν κατά τη δύση του τον έλεγαν Ερμή. επίσης κατά την ελληνιστική περίοδο ονομάστηκε και Στίλβων.
Χαρακτηριστικά τροχιάς
Αφήλιο	69.816.900 χλμ., (0,466697 AU)
Περιήλιο	46.001.200 χλμ., (0,307499 AU)
Ημιάξονας τροχιάς	57.909.100 χλμ., (0,387098 AU)
Εκκεντρότητα	0,205630
Περίοδος περιφοράς	87,929 ημέρες, (0,2408 έτη)
Συνοδική περ. Περιφοράς	115,88 ημέρες
Μέση τροχιακή ταχύτητα	47,87 χλμ./δευτ., 172.332 χλμ./ώρα
Μέση ανωμαλία	174,796°
Κλίση τροχιάς	7,005°(ως προς την Εκλειπτική), 3,38°(ως προς τον Ηλιακό ισημερινό)
Δορυφόροι	–
Φυσικά χαρακτηριστικά
Ακτίνα ισημερινού	2.439,7 ± 1,0 χλμ.
Πλάτυνση	0
Περιφέρεια ισημερινού	15.329 χλμ.
Εμβαδόν επιφάνειας	74.800.000 χλμ.2
Όγκος	6,083·1010 χλμ.3
Μάζα	3,3022·1023 χλγρ.
Μέση πυκνότητα	5,427 γρμ./εκ.3
Βαρύτητα επιφάνειας	3,70 μ./δευτ.2, 0,38 g
Ταχύτητα διαφυγής	4,25 χλμ./δευτ.
Αστρονομική περίοδος περιστροφής	58,646 ημέρες
Tαχύτητα περιστροφής	10,892 χλμ./ώρα, (3,026 μ./δευτ.)
Κλίση άξονα	0,035180° ± 0,00167°
Λευκαύγεια	0,142
Θερμοκρασία επιφάνειας	80 K - 700 K, (-193,15 °C °C - 426,85 °C)
Φαινόμενο μέγεθος	-2,6 έως -5,7
Γωνιακή διάμετρος	-4,5"– 13,0"
Ατμόσφαιρα
Ατμοσφαιρική πίεση επιφανείας	σχεδόν μηδενική
Ατμοσφαιρική σύσταση	42% οξυγόνο 29% Νάτριο 22% Υδρογόνο 6% Ήλιο 0,5% Κάλιο

Ο Ερμής είναι ο πλησιέστερος στον Ήλιο πλανήτης, και ο μικρότερος στο Ηλιακό Σύστημα.

Ετυμολογία

Ονομάστηκε με το όνομα του ελληνικού θεού Ερμή, ενώ οι Ρωμαίοι τον βάφτισαν με το όνομα του αντίστοιχου θεού τους Mercurius. Το αστρονομικό σύμβολό του είναι ένας κύκλος με ένα σταυρό από κάτω και ένα ημικύκλιο από επάνω (Unicode: ☿). Συμβολίζει το κεφάλι του Θεού με το κερατοειδές κράνος του. Πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ. ο πλανήτης είχε δύο ονόματα καθώς εμφανίζεται εναλλάξ και στις δύο πλευρές του Ήλιου. Το βράδυ ήταν ο Ερμής και το πρωί ο Απόλλων (θεός του ήλιου). Θεωρείται ότι πρώτος ο Πυθαγόρας διατύπωσε την άποψη ότι πρόκειται για τον ίδιο πλανήτη. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Ερμής ήταν γιος του Δία και μιας από τις κόρες του Άτλαντα (την νύμφη Μαία). Είναι από τους παλαιότερους θεούς του αέρα και η λατρεία του διαπιστώνεται από την μαρτυρία του ονόματός του σε μυκηναϊκές επιγραφές. Ήταν επίσης γνωστός και με τα ονόματα Αργειφόντης (από τον άνεμο Αργείτη), και Διάκτορας (από τον άνεμο αγωγιάτη). Στους ώμους του φορούσε φτερά και είχε φτερωτά πέδιλα και καπέλο. Ήταν γρήγορος, ορμητικός και δεν άφηνε τα ίχνη του πουθενά. Αντιληπτός γινόταν μόνο από τις πράξεις του. Μεταξύ των χαρακτηριστικών του περιλαμβάνεται η κλεψιά και η αρπαγή. Συνοπτικά δηλαδή οι αρχαίοι τον φαντάζονταν σαν ένα μεγάλο απατεώνα. Ήταν όμως και λόγιος καθώς και δεινός ρήτορας, γι’ αυτό και εκτελούσε χρέη αγγελιαφόρου των άλλων θεών. Εθεωρείτο μάλιστα και ως ο εφευρέτης και κατασκευαστής του αυλού, της σύριγγας και της λύρας, και ήταν ο πρώτος δάσκαλος των μουσικών αυτών οργάνων. Αυτός ήταν που συνόδευε τους νεκρούς στον Άδη και συμπαραστέκονταν στους οδοιπόρους και τους ταξιδιώτες. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι τον τιμούσαν με ένα πλήθος πρόσκαιρων μνημείων όπως ήσαν οι Ερμαίοι λόφοι (σωροί λίθων στη μέση των οποίων στήνονταν μία επιμήκης πέτρα ή στήλη που συμβόλιζε τον θεό).

Βασικά στοιχεία

Ο Ερμής βρίσκεται τόσο κοντά στον Ήλιο ώστε είναι πολύ δύσκολο να τον διακρίνουμε καθαρά από τη Γη. Επί πλέον είναι και μικρός, ελάχιστα μόνο πιο μεγάλος από τη Σελήνη. Η ηλιακή του ημέρα (από ανατολή σε ανατολή) διαρκεί διπλάσιο χρόνο (176 γήινες ημέρες) απ’ ότι το έτος του, αν και μια πλήρης περιστροφή γύρω από τον άξονά του διαρκεί 59 γήινες ημέρες ενώ μια πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο (με μέση ταχύτητα 48 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο) διαρκεί μόνο 88 γήινες ημέρες. Σε απόσταση μικρότερη των 70 εκατομμυρίων χιλιομέτρων ο πλησιέστερος αυτός πλανήτης στον Ήλιο καψαλίζεται συνεχώς από τις ακτίνες του. Είναι ένας χτυπημένος κατ’ επανάληψη μικρός κόσμος του οποίου οι κρατήρες οφείλονται κυρίως στη γειτνίασή του με τον Ήλιο, η τεράστια βαρύτητα του οποίου προσελκύει μικρούς και μεγάλους διαστημικούς βράχους με αποτέλεσμα ο Ερμής να βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο των επερχόμενων εισβολέων. Η επιφάνειά του καλύπτεται από κρατήρες ανοιγμένους από μετεωρίτες που έπεσαν πάνω του πριν από αμνημόνευτους χρόνους.

Ατμόσφαιρα

Ο Ερμής περιβάλλεται από ένα λεπτό στρώμα ηλίου, οξυγόνου και υδρογόνου, ενώ οποιοδήποτε άλλο είδος ατμόσφαιρας κι αν είχε χάθηκε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, αφού η βαρύτητά του, η οποία δεν υπερβαίνει το 1/3 της γήινης, δεν κατόρθωσε να την συγκρατήσει. Το ήλιο προέρχεται από τον ηλιακό άνεμο και φυλακίζεται από το μαγνητικό του πεδίο, ενώ η ποσότητα που υπάρχει είναι τόσο μικρή ώστε για να γεμίσουμε ένα απλό παιδικό μπαλόνι θα έπρεπε να συγκεντρώναμε όλο το αέριο που περιλαμβάνεται σε μια σφαίρα με διάμετρο 6,5 χιλιομέτρων. Σε σύγκριση, η ατμόσφαιρα της Γης είναι ένα τρισεκατομμύριο φορές πιο πυκνή από αυτήν του Ερμή.

Θερμοκρασία

Χωρίς ουσιαστική ατμόσφαιρα γύρω από τον Ερμή δεν υπάρχουν ούτε άνεμοι ούτε βροχές, δεν υπάρχει όμως ούτε προστασία από τη ζέστη ή από το κρύο. Στο αφήλιο του οι μεσημεριανές θερμοκρασίες στην επιφάνεια φτάνουν τους 285 βαθμούς Κελσίου, ενώ στο περιήλιο η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 430 βαθμούς Κελσίου, 7,5 δηλαδή φορές την μέγιστη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στην επιφάνεια της Γης (57,7 βαθμοί Κελσίου, στη Λιβύη τον Σεπτέμβριο του 1922). Στη θερμοκρασία αυτή, το ατσάλι χρειάζεται μερικά μόνο λεπτά για να κοκκινίσει ή να λιώσει ένα κομμάτι μολύβδου. Αντίθετα, οι μακρύτατες νύχτες του Ερμή είναι ιδιαίτερα παγερές και φτάνουν τους -180 βαθμούς Κελσίου, 7 δηλαδή φορές πιο κρύες από την κανονική θερμοκρασία που επικρατεί στην κατάψυξη ενός οικιακού ψυγείου. Θα αρκούσαν δηλαδή μερικά μόνο λεπτά στην επιφάνεια του Ερμή για να μετατραπεί κάποιος σε παγοκολόνα. Αυτή η διαφορά θερμοκρασίας που επικρατεί στον Ερμή (610 βαθμοί Κελσίου) είναι η μεγαλύτερη απ’ ότι σε όλους τους άλλους πλανήτες.

Χαρακτηριστικά

Σύγκριση μεγέθους των πλανητών (απο αριστερά προς τα δεξιά): Ερμής, Αφροδίτη, Γη, και Άρης.

Η επιφάνεια του Ερμή μοιάζει πάρα πολύ με την επιφάνεια της Σελήνης, ενώ αντίθετα το εσωτερικό του μοιάζει περισσότερο μ’ αυτό της Γης παρ’ όλο που ο πυρήνας του, που αποτελείται κυρίως από σίδηρο και νικέλιο, είναι αναλογικά μεγαλύτερος απ’ αυτόν της Γης. Ο πυρήνας αυτός αποτελεί το 80% της μάζας του Ερμή και έχει διάμετρο 3.600 χιλιομέτρων. Ο πυρήνας δηλαδή του Ερμή είναι μεγαλύτερος από ολόκληρη τη Σελήνη, ενώ πάνω απ’ αυτόν βρίσκεται ο μανδύας του που έχει πάχος 600 χιλιομέτρων.

Ανάμεσα στα διάφορα χαρακτηριστικά της επιφάνειας που εντόπισε η διαστημική συσκευή Μάρινερ 10 ήταν και ένα τεράστιο λεκανοπέδιο που ονομάστηκε Λεκανοπέδιο των Θερμίδων (Caloris). To λεκανοπέδιο αυτό έχει διάμετρο 1.400 χιλιομέτρων, αποτέλεσμα μιας τεράστιας σύγκρουσης του Ερμή με έναν αστεροειδή που πρέπει να είχε διάμετρο 100 χιλιομέτρων. Ο αστεροειδής αυτός έπεσε στην επιφάνεια με ταχύτητα 500.000 χιλιομέτρων την ώρα, αφού δεν υπήρχε κανένα είδος ατμόσφαιρας για να ελαττώσει την ταχύτητά του η οποία οφείλονταν, κατά ένα μεγάλο μέρος, στην μεγάλη βαρυτική δύναμη που εξασκούσε πάνω στον επερχόμενο αστεροειδή ο Ήλιος. Ολόκληρη η επιφάνεια του Ερμή συγκλονίστηκε τότε από την σύγκρουση αυτή, ενώ τεράστιες ποσότητες λάβας διασκορπίστηκαν στην επιφάνεια.

Εκτός όμως από το λεκανοπέδιο των Θερμίδων, η ένταση της σύγκρουσης σχημάτισε και μια λοφώδη περιοχή στην εκ διαμέτρου αντίθετη επιφάνεια. Η τεράστια ενέργεια που απελευθερώθηκε κατά την σύγκρουση υπολογίζεται ότι πρέπει να έφτασε τα 1,2 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων θερμίδες, που σημαίνει ότι μ’ αυτή την ποσότητα θερμίδων (σε τρόφιμα φυσικά) ολόκληρος ο πληθυσμός της Γης μας θα μπορούσε να επιζήσει επί 350 εκατομμύρια χρόνια. Ενώ αν οι θερμίδες αυτές περιλαμβάνονταν σε μία μόνο τούρτα τότε το ύψος της θα ξεπερνούσε τα 1.400 χιλιόμετρα και το κερασάκι στην κορυφή της θα είχε διάμετρο 120 χιλιομέτρων!

Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται επίσης και από τεράστιες χαράδρες με μήκη που ξεπερνούν τα 500 χιλιόμετρα και ύψη που ξεπερνούν τα 3.000 μέτρα. Οι ειδικοί επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι χαράδρες αυτές είναι ρήγματα που δημιουργήθηκαν καθώς ο τεράστιος σιδερένιος πυρήνας του Ερμή συρρικνώνονταν. Η συρρίκνωση αυτή επήλθε με την αργή στερεοποίησή του, που σημαίνει ότι ο Ερμής είναι σήμερα μικρότερος απ’ ότι ήταν πριν από μερικά δισεκατομμύρια χρόνια. Ένα τέτοιο ρήγμα ονομάζεται Santa Maria Rupes με βάθος 3.200 μέτρων. Αν ρίχνατε μια πέτρα από την κορυφή του ρήγματος αυτού θα χρειαζόταν 130 δευτερόλεπτα για να φτάσει στη βάση του, αφού η βαρύτητα του Ερμή είναι τρεις φορές μικρότερη από την βαρύτητα στη Γη. Ένας άνθρωπος δηλαδή με βάρος 75 κιλών στη Γη, στον Ερμή θα είχε βάρος 25 μόνο κιλών.

Η τελική κατάληξη του Ερμή

Το πεπρωμένο του Ερμή είναι διαγεγραμμένο από τώρα. Αφού αυτός είναι ο πλησιέστερος πλανήτης στον Ήλιο, θα είναι επίσης και ο πρώτος πλανήτης που θα καταστραφεί όταν ο Ήλιος μας φτάσει στο στάδιο της μετατροπής του σε κόκκινο γίγαντα. Σε πέντε δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα, ο Ήλιος θα αρχίσει να διογκώνεται και η επιφάνειά του θα φτάσει τον Ερμή και θα τον εξαερώσει. Η ίδια άλλωστε κατάληξη επιφυλάσσεται και για όλους τους άλλους εσωτερικούς πλανήτες του Ήλιου μας, ο οποίος θα μετατραπεί τότε σ’ έναν πατέρα ο οποίος, σαν τον αρχαίο θεό Κρόνο, θα καταπιεί τα ίδια του τα παιδιά.

Εξερεύνηση

Η πρώτη διαστημική συσκευή που πέρασε από τον Ερμή ήταν ο Μάρινερ 10 ο οποίος τον επισκέφτηκε τρεις φορές σε περίοδο ενός έτους, από τον Μάρτιο του 1974 έως τον Μάρτιο του 1975. Ο Μάρινερ 10, φωτογράφησε σχεδόν την μισή επιφάνεια του Ερμή, στέλνοντάς μας 10.000 φωτογραφίες που μας αποκάλυψαν μία επιφάνεια βλογιοκομμένη πραγματικά από μετεωρικούς κρατήρες. Μια επιφάνεια όπου την ημέρα τσουρουφλίζεται κυριολεκτικά από ένα τεράστιο Ήλιο και σε θερμοκρασίες που λιώνουν ακόμη και μέταλλα, ενώ την νύχτα παγώνει από το κρύο λόγω της έλλειψης οποιασδήποτε ατμόσφαιρας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ορισμένα σημεία στις πολικές περιοχές του Ερμή που θα μπορούσαν να είναι τα κύρια σημεία προσεδάφισης μελλοντικών διαστημικών αποστολών. Στα σημεία αυτά, που είναι προστατευμένα από τις καυτερές ακτίνες του Ήλιου, πρέπει να υπάρχει ακόμη και σήμερα πάγος και παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα, υπολείμματα της αρχέγονης εποχής πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια όταν πάγωσαν για πρώτη φορά τα υλικά αυτά μετά την γέννηση του πλανήτη. Η ανάλυση παρόμοιων υλικών από κάποιο μελλοντικό διαστημόπλοιο θα μας έδινε σίγουρα πολλές πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε τότε. Το δεύτερο διαστημόπλοιο που τον επισκέπτεται είναι το MESSENGER, το οποίο έχει πραγματοποιήσει τρεις διελεύσεις χαρτογραφώντας το 98% της επιφάνειας του πλανήτη. Η χαρτογράφηση θα ολοκληρωθεί το 2011, οπότε και αναμένεται να μπει σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη.

Πηγές

• Σιμόπουλος, Διονύσης Π. Πλανήτες και Δορυφόροι, Εκδόσεις Ερευνητές, 1999, ISBN 960-368-154-7

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πλανήτης Ερμής, από την ιστοσελίδα της ΝASA (αγγλικά)
• Ο Πλανήτης Ερμής, βασικές πληροφορίες και εικόνες (αγγλικά)
• Η διαστημική αποστολή MESSENGER στον Ερμή (αγγλικά)